Newruz Neyi ve Kimi Temsil ediyor

21 Mart tarihine rastlayan Newruz her yıl farklı medeniyetlerde, farklı dinlerde farklı anlam taşıyor. Peki nedir bu terim, nereden kaynaklanıyor, neyi temsil ediyor?

Newruz olarak yazılan kelime İran kökenli olduğu söylenmekte, Pers takvimine göre Yeni Yılın ilk günü sayılıyor. Kelime anlamıylada Persler için ‘’Yeni Işık’’ anlamına gelen sözcük  mitolojik anlamda aynı coğrafyada yaşayan Kürtler için insanlık düşmanı ve zalimliğiyle tanınan Kral Nemrut’dan (Naram-Sin)kurtuldukları için ‘’Yeniden Doğuş’’ anlamını taşıyor. İngilizce termiolojide de ‘ ‘New Rise’’  yani yeniden doğuş veya yeniden yükseliş anlamındadır.

M.Ö. 548 -330 yıllarında hüküm süren Ahamenişler farklı milletlerden getirdikleri hediyeleri Şahlar Şahı olarak bilinen Pers İmparatorluğuna verdikleri 21 Mart Yeni yılın başlangıcı ve resmi tatil günü olarak kutlanıyordu.

Oysa, Newruz, Mezopotamya havzası, Orta Asya, Sümerler, Altay ve Uygur Türkleri, Hazar Ülkesi, Kuzey Çin, Kırım Adası, İrlanda Keltleri, Balkanlar ve Uzak Doğu ülkelerinde bile kutlanıyor.

Tajikistan, Azerbeycan,Uzbekistan, Türkmenistan, Kazakistan,Kırgızistan da kultanan Newuz, Kuzey Çinde ‘’Noruz’’ olarak biliniyor, Arnavutluk’da ise “Sultan Nevruz” diye biliniyor.

Bukadar farklı coğrafyalarda kutlanan bir gün elbetteki farklı uluslar için farklı değerler taşıyacaktır. Çünkü, asırlardır aynı coğrafyayı, aynı kültürü paylaşıp bir kültürler mozayiği oluşmuşdur.

21 Mart, tüm Türki Cumhuriyetlerinde bayram günü olarak tatil edilir. Alevi Bektaşi kültüründe Hz Ali'nin doğum günü olarak da bilinir. Arnavutluk Bektaşileri Newruz cemleri yapıp yoksullara yemekler dağıtırlar.

Ayrıca 30 Mart 2009 tarihi itibariylede Kanada Parlementosu resmen ''Nowruz'' günü olarak Kanada takvimine eklemişdir. Yine ABD resmen Newruzun uluslararası bir gün olduğu için 15 Mart 2010 tarihi itibariylede Temsilciler meclisinden 2 oya karşı 384 oyla uluslararası kültürel ve tarihi gün olarak karar geçmişdir.

Dolaysıyla, Newruz Kürtlerindir, Türklerindir veya Perslerindir diye sahip çıkmak yanlış olur çünkü tüm medeniyetler aynı kültürleri asırlardır paylaşmışlardır.

Peki Bilim yönüyle Newruz’a nasıl bakılmalı? Astronomi bilimi nasıl bakıyor, birde buna göz atalım.

21 Mart günü Balık burcunu terk edip Koç burcuna geçtiği gündür. Güneş ekvatorun üzerine  selestiyal ekinox dediğimiz enlem ve boylamda (+L   ve –L) aynı olduğu günde 21 Mart günüdür.   Yani vernal ekinox, yaşanan gece ve gündüzün eşit olduğu gündür. Dolun ayın yükseldiği ve dünya üzerinde geceleri en fazla ay ışığının olduğu gündür.

Ayrıca 21 Mart, Kuzey yarım kürede cemrenin hava ve toprağa düştüğü ve baharın habercisi olarak da bilinir. Kış soğunun yerini bahar ve yaz havasına devrettiği gündür.

Güney yarım kürede ise tam aksine selestiyal ekinox  enlem ve boylamda (+L   ve –L) aynı olduğu 21 Mart günü Yaz  devrini tamamlayıp yerini sonbahar ve kışa bıraktığı gündür.

Hoşca kalın, dostca kalın- Veyis Haydardedeoğlu